بیماری ویروس موزاییک در خیار

آیا نشانه های ویروس موزاییک خیار را می شناسید ؟؟؟ آیا می دانید عامل ویروس موزاییک خیار چیست !!!! ویروس موزاییک خیار یکی از مهم ترین ویروسی است که در سراسر دنیا انتشار دارد و دامنه میزبانی آن وسیع می باشد. این ویروس در سال ۱۹۲۰ به وسیله دولیتل (Doolittle) شرح داده شد . حدود ۴۱ گونه از گیاهان تک لپه و دو لپه به CMV حساس هستند .

بیماری ویروس موزاییک در خیار

ویروس موزاییک خیار

( Cucumber mosaic virus ( CMV

ویروس موزاییک خیار یکی از مهم ترین ویروسی است که در سراسر دنیا انتشار دارد و دامنه میزبانی آن وسیع می باشد. این ویروس در سال ۱۹۲۰ به وسیله دولیتل (Doolittle) شرح داده شد . حدود ۴۱ گونه از گیاهان تک لپه و دو لپه به CMV حساس هستند . این بیماری احتمالا از سال های خیلی دور در ایران وجود داشته ، ولی تا قبل از ۱۳۴۳ گزارشی از وجود این بیماری وجود ندارد. در این سال منوچهری نمونه هایی را جمع آوری و در کتاب خود (۱۳۴۷) از روی علائم ظاهری نمونه های بیمار، این ویروس را معرفی کرد . منوچهری مهم ترین میزبان های این ویروس را خیار، خربزه ، طالبی ، انواع کدو ، پیاز ، کرفس ، لوبیا ، لوبیا چشم بلبلی ، نخود فرنگی ، چغندر ، کلم ، شلغم ، ترب ، هویج ، گوجه فرنگی ، بادنجان ، باقلا ، اسفناج ، ختمی ، شمعدانی ، اطلسی ، بنفشه ، لاله ، یونجه ، شبدر ، توتون و ذرت ذکر نموده است .

در سال ۱۹۷۸ گیاهان فلفل ، گل سوسن و موز را نیز جز میزبان های مهم CMV در دنیا گزارش کردند . بنابر عقیده کایزر (Kaiser ) و همکاران (۱۹۷۱) مهم ترین میزبان های CMV در ایران گیاهان خربزه ، طالبی ، گوجه فرنگی ، نخود ، عدس ، لوبیا ، لوبیا فرنگی (Lima bean  ) و لوبیا چشم بلبلی هستند . همچنین این ویروس به چغندر قند ، توتون ، شلغم ، کاهو ، باقلا ، گل تکمه ای ، داتوره و خیار چمبر حمله می کند. رحیمیان در سال ۱۹۷۵ CMV را از روی کدوئیان ، اطلسی ، آهار و بنفشه در نواحی شیراز و دانش در سال ۱۳۴۸ شش نژاد مختلف CMV را از ایران گزارش کرد.

علایم بیماری موزاییک خیار :

علایم این بیماری در روی میزبان های مختلف ممکن است به صورت موزائیک ، زخم موضعی ( لکه) ، کوتولگی ، چین خوردگی برگ ، برجستگی هایی به صورت چینه دانی ( Enation ) ، نقش حلقوی ، تغییر رنگ برگ بافت ها ، لکه های کلروتیک و غیره ظاهر شوند . بوته های خیار و سایر کدوئیان غالبا هفته های اول در مزارع آلوده می شوند . چهار تا پنج روز پس از آلودگی کوتیلدون ها (لپه ها) زرد و پژمرده می شوند. برگ های جوان کوچک چین خورده، به سمت بالا انحناء پیدا می کنند و علایم موزاییک نشان می دهند. فاصله بین گره ها کم و ساقه کوتاه شده، معمولا رشد آن از ۳۰ سانتی متر نمی کند. اندازه برگ های آلوده به اندازه نصف برگ های سالم می رسد. گیاه بیمار، گل و میوه کم تری تولید کرده، در عوض بوته ها ظاهری پرپشت و کپه ای پیدا می کنند. در حاشیه برگ های مسن ابتدا لکه های کلروتیک و سپس نکروتیک ظاهر می شود. بعدا این لکه ها تمام سطح پهنک را فرا گرفته، برگ ها خشک می شوند. برگ های مرده به دمبرگ آویزان شده یا می ریزند. در این صورت شاخه های مسن به نظر می رسند. در سطح میوه های آلوده تاول های سفید یا سبز تیره ظاهر می شود. این تاول ها غالبا خشن و زگیل مانند ، میوه را بد قواره می کنند. این گونه خیار ها غالبا تلخ بوده، اگر جهت تهیه خیار شور استفاده شوند نرم و آبکی می شوند.

چگونگی انتقال ویروس موزاییک خیار :

توجه به اینکه ویروس موزاییک خیار مانند ویروس های دیگر پاتوژنی اجباری است این سوال ممکن است مطرح شود که چگونه زمستان را به بدون دسترسی به میزبان اصلی می گذراند. در جواب باید گفت که این ویروس در زمستان روی میزبان های واسط و یا ریشه علف های هرز دائمی ، بقاء خود را حفظ می کند و سپس در موقع مناسب به وسیله ناقل یا ناقلین از این میزبان ها برداشت شده ، به میزبان اصلی انتقال می یابد. این ویروس در ریشه علف های هرز دائمی نظیر عروسک پشت پرده ، تلخه سفید ، داتوره ، گزنه ، نعناع آبی ، یونجه باغی و غیره به سر می برد. طبق بررسی که نگارنده انجام داده در شرایط خوزستان این ویروس زمستان را روی گیاهانی از قبیل پروانش ، گل فلوکس ، توتون ، یونجه باغی و غیره می گذراند . همچنین این ویروس قادر است به صورت نهفته بدون هیچ گونه علائم ظاهری (Latent  ) در گیاهان کوکب ، زبان در قفا، برگ بو، تاج ریزی ، باقلا مصری (Lupine ) و غیره به سر می برد. انتقال و گسترش موزاییک خیار از طریق مایه زنی مکانیکی، بذر، سس و ات ناقل صورت می گیرد. مهم ترین ناقل ویروس موزائیک خیار انواع شته ها می باشند. حدود ۶۳ گونه از این شته ها قادرند ویروس موزائیک خیار را از گیاهان آلوده گرفته و به گیاهان سالم منتقل نمایند. همه این شته ها این ویروس را به طریق نیش زاد یا ناپایا انتقال می دهند. شته سبز هلو (Myzus persicae ) و شته جالیز (Aphis gosypii ) از ناقلین مهم ویروس موزائیک خیار هستند.

کنترل بیماری موزاییک خیار :

مبارزه ویروس موزائیک خیار به علت داشتن میزبان های مختلف بسیار دشوار می باشد. به طور کلی برای مبارزه این بیماری عمل پیشگیری بسیار مهم بوده، راه های زیر پیشنهاد می شود:

1-مبارزه با ات ناقل : مبارزه با ات ناقل CMV تا کنون نتیجه رضایت بخشی نداشته است. چون این ویروس به وسیله بیش از ۶۳ گونه شته، سوسک دوازده نقطه ای خیار، سوسک راه راه خیار و بعضی از ملخ ها منتقل می شود. غالبا این ناقلین CMV را از بیرون مزرعه به داخل مزرعه انتقال می دهند. تا کنون هیچ ه کشی ساخته نشده است که شته ها را قبل از تغذیه از بین ببرد. از آنجایی که CMV ویروسی نیش زاد است می تواند قبل از مرگ شته در مزرعه سمپاشی شده، با اولین نیش به بوته سالم انتقال یابد.

2-انتخاب بذر عاری از ویروس : این عمل در گیاهانی که CMV در آن ها از طریق بذر انتقال می یابد بسیار مهم می باشد با این عمل آلودگی اولیه بعد از کشت به وجود نمی آید.

3-انتخاب واریته مقاوم : بهترین راه پیشگیری CMV استفاده از واریته های مقاوم به این ویروس می باشد . از خیار واریته های Table green ، Sensation hybrid ، Challenger و از کدو واریته های Harper hybrid و Saticy مقاوم به ویروس موزائیک خیار می باشند.

ماخذ : الهی نیا، ع. قارچ و بیماری شناسی گیاهی. ۱۳۹۳٫ انتشارات دانشگاه گیلان.